Bologna in Lettere 10th
BĂBÉL
stati di alterazione
Antologia plurilingue a cura di Enzo Campi
(Bertoni Editore)
Anteprima nazionale – Venerdì 6 maggio ore 20.00
FactoryBo, Via Castiglione 26 – Bologna
Il Festival Bologna in Lettere si sviluppa da sempre a cavallo di due anni solari, più o meno da settembre a maggio. In questa edizione, in cui cade il decennale, il Festival ha intensificato il numero degli eventi a cominciare da Giugno 2021 con la realizzazione di 14 eventi e si concluderà nel mese di Maggio 2022 con 8 giornate in presenza e sei giornate online. Per celebrare in maniera significativa il decennale si è pensato di lavorare su quella che è, per così dire, la materia prima, ovvero la lingua. Nei due anni di pandemia, un po’ per scelta, un po’ per necessità abbiamo incrementato e consolidato rapporti di vario tipo con autori, traduttori e curatori di tutti e cinque i continenti, gettando così le basi per la deflagrazione del decennale. Da qui il ricorso alle lingue. Il volume BABEL stati di alterazione nasce da questi presupposti e viene a caratterizzarsi non tanto come un’opera quanto come una vera e propria operazione. A ognuno dei 27 autori selezionati è stato chiesto di produrre un solo testo inedito. Ognuno di questi testi è poi stato tradotto in tre lingue diverse. Le lingue al lavoro nel volume sono 15 (rumeno, inglese, francese, arabo, russo, tedesco, spagnolo, giapponese, albanese, turco, greco moderno, greco antico, latino, dialetto napoletano, dialetto lucano). Un discorso a parte merita la postfazione in cui le lingue, attraverso svariati processi di manipolazione (stati di alterazione), si moltiplicano a vista d’occhio partendo da lingue morte come l’ittita, l’aramaico, il sumero, l’accadico, il lidio, passando attraverso lingue generalmente poco usate nelle traduzioni dall’italiano quali olandese, armeno, basco, vietnamita, macedone, indonesiano, creolo, danese, serbo, catalano e via dicendo, in una sorta di gioco a rimpiattino dove le lingue rimbalzano le une sulle altre mescolandosi e confondendosi tra loro. L’idea è quella di trattare le varie lingue innestandole in un unico corpus e creare così una vera e propria trasposizione babelica che è poi in stretta sintonia con quella che è oggi la nostra civiltà. Si pensi soprattutto alle grandi metropoli dove per sopravvivere e tenersi al passo coi tempi è letteralmente insufficiente parlare una sola lingua.
Tutti gli eventi di maggio partono dall’idea, sicuramente utopista, che si possa creare una sorta di lingua universale che possa essere compresa da tutti e veicolata attraverso atti artistici. Non è un caso che tutti gli eventi del decennale siano stati definiti azioni e numerati progressivamente, così come non è un caso che Bologna in Lettere sia sempre stato un festival multidisciplinare.
Autori
Karine Marcelle Arneodo, Vincenzo Bagnoli, Daniele Barbieri
Brice Bonfanti, Domenico Brancale, Sonia Caporossi
Marthia Carrozzo, Laura Cingolani, Lella De Marchi
Francesco Forlani, Gianluca Garrapa, Marisol Bohorquez Godoy
Michela Gorini, Alessandra Greco, Eugenio Lucrezi
Lorenzo Mari, Francesca Marica, Silvia Molesini
Fabio Orecchini, Jonida Prifti, Lidia Riviello
Massimo Rizza, Ranieri Teti, Ida Travi, Paolo Valesio
Sara Ventroni, Maria Luisa Vezzali
Traduttori
Claudia Albu-Gelli, Karine Marcelle Arneodo, Alice Bartolini
Fabiana Bartuccelli, Chantal Bizzini, Antonino Bondì
Amal Bouchareb, Ani Bradea, Domenico Brancale
Michele Carenini, Valentina Chepiga, Anna Maria Curci
Gianni Darconza, Francesca Del Moro, Kaharu Inokuchi
Irène Dubœuf, Gerhard Friedrich, Marisol Bohorquez Godoy
Eugenio Lucrezi, Silvia Molesini, Anna Chiara Peduzzi
Evangelia Polymou, Jonida Prifti, Graziella Sidoli
Maria Laura Valente, Daniele Ventre, Maria Luisa Vezzali
Patrick Williamson, Gabrielle Zimmermann
CAMPIONARIO DEL DICIBILE (ESTRATTI)
Brice Bonfanti
Chant de Zaraϑuštra
Traduzione in russo Valentina Chepiga
Закрыты навсегда
слова наскучили, и лепет отторгает
пасти человеческие.
великий лепет отторгает низменную кучу,
Всегда открыты
слова глупцов, наскучившую кучу,
ребёнков рты человеческие.
из кучи краешек кровати, мягкий краешек воды,
Вот-рот они, слышь-вот они
воды-под-вод-воздушный краешек,
семнадцать песен Зороастры!
и отторгает великий лепет — слова не-ну-
Вот-рот они, слышь-вот они
ну-не-жны, низкие слова, о-кученные,
песни, что поют в Гаро Демана!
великий лепет отторгает кучу, кручу
Обитель песен лелеет Огонь,
не-нужных слов, из них кровати мягкой
Жилище Песен Ахуры-Мазды,
краешек воды-под-воздухом, вода
который и есть, и которого нет,
смеётся, лепе-лепетает-летает-
и есть он, и нет его:
вьётся ветром выше-ниже-жи-
везде, ни-где, ни везде, ни ни-где,
зни-зна-зни-знаю-ют
Мазда-Един и Мазда-Утопия слышь-вот они,
кровати краешек воды-воды
вот-рот они, слышь-вот они, вот-рот они
где мы, где мы, мы жи-
песни, что воспевают Дом,
вём-вьём-вьёмся в воздухе
Песни Утопии!
хе-воз-духа-ха… воз-…
которая и есть, и которой нет — ни везде, ни ни-где
-даст нам лепет, отторгая
и есть она, и нет её — везде, ни-где
ая-тая-лепет-отторгает
*
Lidia Riviello
Flop. Uno spettacolo
Traduzione in greco antico Daniele Ventre
Θεάματα γάρ. Οὖτος ὁ βίος, αὔτη ἡ πόλις θεάματα. Μάρτυρες μὲν πάντες, πάντες δὲ πολεμίζοντες, διὰ τὸν φυγόντα καιρὸν πειρῶνται συνάπτεσθαι. Ἔχθραν δὲ δὴ γιγνώσκοντες, περὶ τῶν κακιῶν διαλέγουσι ἵνα τοῦ βιότου γεύσωνται. Τὸ δὲ τοῦτον τὸν βίον περὶ πολλοῦ ποιεῖσθαί τινας καίπερ διαλλαττομένους πάλιν καὶ πάλιν αὖτις σὺν αὐτῶν σφετέραις διαφθάρσεσιν, τοῦτο τοῖς ἄλλοις φθόνος. Διὰ τοῦ ψευδολογεῖν, διὰ τῆς παραγεύσεως, διὰ τῆς λιτότητος προθυμίας τινὸς διδάσκονται τὸ περὶ σφῶν αὐτῶν πανηγυρικοὺς συντιθέναι. Οἱ καμόντες τὸν νόσον ὧσπερ πόθον ἀποβεβλημένον ζητοῦσιν, αἱ γύναικες τοῖς τῶν παίδων ἐπιφαινομέναις εἰκόσι τὴν τῶν ἐνύδρων λοχειῶν καὶ τηλεδαπῶν φιλιῶν ὑπόκρισιν καλύπτονται ἐν ἠμαυρωμένῳ τινὶ κόσμῳ παραλιποῦσαι. ῾Υστάτας ἀναγκαιότητας ἅς διαφθείρεν καὶ λαιψηρῶς καταρρέζειν ἀνάγκη. Παθῶν τινων ζητεῖται τὰ φυσικὰ παραλιπόμενα ἐς το καταντικρὺ τοῦ χρόνου βληθέντων. ἔνθα περ οὐκέτι ἴσμεν τί δ’ἔστι. ἅ παθήματα οὐκέτι πάσχομεν. ἃ ἀγνοούμεθα παθόντες. ἃ δ’οὔποτε πεισόμεθα. Τὸ παθεῖν τὸν πόθον τὸν ἀλλότριον λείπει ἡμᾶς ὣσπερ πεπασσαλευμένους τε καὶ πεφοβημένους. ἀμαρτίας μετ’αμαρτίας ποιεῖν δικῶν οὐ δέοντες οὐδὲ παραδείγματα ἐπιδείξαντες, τοῦτ’ὀφέλιμον ἂν εἴη, εἰδότες εἰς τί ἀληθῶς αἱ θεωρίαι αἱ ἡμέτεραι περὶ τοῦ κόσμου ἡμᾶς αὐτοὺς ἄξουσι. Εἰ γὰρ ἀναδίπλωσις, συνίστασθαι ἂν βουλοίμεθα καὶ ἕτερον πῦρ ἐμπιμπράναι ἐν ἑτέρᾴ τινι χώρᾳ. Τὸ τὰς ἐμπειρίας πειράναι αὐτῇ δεινότητι ᾗ τῇ σφαίρᾳ παίζοντες χρώμεθα καὶ οὔτως κλέος παρεχόμενοι, τοῦτο τοῦς ἡμῖν ἱκέλους δοκεῖ προκαλεῖν ἀντιπράσσοντας, καὶ τίκτει τὴν κατὰ φύσιν ἐπιθυμίαν τοῦ καίπερ ἐπὶ τὸν παραυτίκα καιρὸν συνεῖναι. Ταύτῃ δεινότητι ἴσως ὑποτίθεμεν ἐκ τοῦ δέους τοῦ τῆς ἀμαρτίας ὑγιαίνεσθαι. Δεινότης τις θεατρική καλουμένη. Ταύτην ὁρμὴν συνεχῶς ἀεὶ διαζητοῦμεν. Ἐμπορικόν τι κήρυγμα ἐσαεί, διὰ τὸν σωματικὸν αἰῶνα τὸν νῦν. Καίπερ βουλόμενοι μᾶλλον βαδίζειν, οἶκον ἐκ τοῦ ἄστεως ζητοῦντες καὶ ἀπολιπόντες τὸν οὔποτε ὄντως ποθούμενον κύνα, ὧν οὐκέτι δέομεν μνῆμα, λύκον ὄντα ἀυτὸν γιγνώσκοντες, ἐλευθέριον τὸ πάθος τὸ τῆς ἀμαρτίας πάσχοντες αὐτὴν τὴν θερμὴν ταλπωρὴν ἀποβαλόντες, πάντως τὴν ὑπόκρισιν ἐν τῇ σκηνῇ ὑποκρινόμεθα. Παθήματα πάσχοντες καὶ ἐν δικαστηρίῳ διώκομεν ἢ φεύγομεν ἵνα τὰ κακὰ τῆς πόλεως ἧς ᾠκίσμεθα διαλύωμεν καίπερ αἰσχροὺς καταρρεζούσης ἡμᾶς, καὶ διαλέγομεν περὶ τῆς ἔτι οἰκιστέας. Περὶ νέού τινος κόσμου χαλεπῇ ἀσκήσει ἐξ ἀγνώστων παθῶν γεννηθεσομένου μετὰ τὴν τῆς μνήμης ἀμαύρωσιν. Θέαμα γὰρ ὁ νύκτωρ ἡμᾶς χαίρων γῆς ἐξ ἀλλοδαπῆς ἄνευ φανερᾶς ἐφ’ἡμᾶς διαθέσεως. ἀπλῶς ἐπικρατήσων. ἄτοπον ἰδὼν, ἱχθὺς ἄφωνον τὸ στόμα ἒχων, μορφάζει, ὑποκρίνεται φανούμενος ἡμῖν καὶ αἰσθηθησόμενος. ἤ διάλεκτόν τινα ἀναιρήσων καὶ νεόν τι σῆμα διασημανῶν. Τοῦτο τὸ συνεῖναι αὐτὸ γὰρ θέαμα. Σκηνογραφία τις ὑφ’ἡμων σκοπουμένη καὶ καταλεγομένη. ἔπειτά τις ἐλιάσθη. Εἴκων, τὸ κράτός οὕ τις ἀπέβαλε τὴν νίκην φευξούμενος. Τὸ χάος μᾶλλον ἢ τὴν εὖ διασκευασμένην οἴκησιν βούλεται. Παντες μᾶλλον βουλοίμεθ’ἄν. Tὸν τῆς παραδόσεως καίρον σκοποῦμεν. Τὴν τελευτὴν τῶν προόντος βίου. ἀλλ’οὐκ ἔστιν. Μηκέτι. Οὔποτε καιρός. δυστυχοῦμεν γάρ. Καταστροφὴ αὔτη. Φεῦ.
*
Daniele Barbieri
ricordo che era
Traduzione in latino Maria Laura Valente
vivum calidumque esse memini
deinde sanguinis lepor erat qui nobis omnia
sanguina mundi commonit, ubi sua postrema imago
ante nos stabat et pavescebat, et nos eramus
nos eramus, nos eramus ii quibus
ea salvanda erat, nec poteramus nec porro
grave vere eam vivere, potius ille
vehementior tremor, postea, qui dubitationis finem facebat
conspectum angustiasque interficiendo
*
Michela Gorini
Il dono che non si tocca
Traduzione in francese Fabiana Bartuccelli
Le don qu’on ne peut pas toucher, l’incorporel, a un reversement dehors vers, un reversement dehors et vers.
Ce n’était pas avec le corps de papier, ce christ rêvé retenu avalé brisé mordu sans posséder Mordre pour Ève, la force Mordre en ignorant doigts faits corps Dévorer l’absolu qui sent l’humain Le vide fracas, se désagrège se déploie Se recomposer et pas apparaître, en substance c’est esprit dans les os, hypothèse arrogante et necessaire
Tuée, la substance est l’incorporel Fragmentation démembrement déminéralisation Venue du feu à la chair Argent abaissé au voilier La parole et la chair du christ, pas la tribu, une coupole baroque de sonorités odeurs
A la maison de la non-substance, pour l’œuvre d’un évanouissement Portons-le Il est mort, s’est rendu absent l’énigme, attenté ou tenté Gémissait brisé, trahi Mâle adulte, de genre détendu, désinfecter l’air des nudités, odeurs et encens L’innocent fait esprit, Christ mâle élevé d’une beauté généreuse visqueuse et pure Au nu qui s’élève La cire ne se fond pas La cire reste enfantement et nudité
Un homme tombe Tombe un homme Tomber avant, s’élever puis Se distraire et se retirer de l’ordre divin L’esprit demande sacrifice, exil de la substance Et suis-le Ce christ seul Là où lumières et ombres sont espaces, la parole humaine récité le divin sonne contamination et plagiat, bouche sur bouche Sectionne sa notre gloire L’ossature du christ contaminée Tout s’enduit pour huile métallique bouillant se propage
Et non plus chair mais outrance, le nom au cœur de la vision Tout le fracas de celui qui armé voit
Générer On dit générer pour se faire cause d’induction Ab origine quelqu’un a rangé la poussière, a reçu Eau Lumière huile eau, le Nom Terriblement humain le nom, au-dedans les bras de Dieu
*
Sara Ventroni
Girano girano intorno al cedro
Traduzione in rumeno Claudia Albu-Gelli, Ani Bradea
Se învârt se învârt în jurul cedrului
din Liban
îl împrejmuiesc îl
răstoarnă ca pe o clepsidră
îl pun pe verticală
(capul în jos, seva în cap)
îl pun din nou
în poziția naturală
apropie limba, ling
scoarța
să mineralizăm oasele
să ne întoarcem la jocurile primare
de companie
cu tobe, zornăituri
piruete pe loc și dansuri în jurul fusului
al lumii-copac
păgân
(sub pământ pământ în aer calotă și sfere –
dezrădăcinează cuiele de titan din dentițiile lor
rămân goluri)
*
Laura Cingolani
non capisco niente di quello che dici
Traduzione in arabo Amal Bouchareb
لكنني أرى عينين ممتدتين
وفم بمرارة الباراسيتامول
وأفهم أنك متعبة يا صديقة
وانا أسالك
ما الذي يزعجكِ
لكن لا يمكنك سماعي
لأن ثمة جدار حماية بيننا
لكن أنت أيضًا لديك شيء مني الآن
عرفت ذلك من اللحظة التي أشرتِ فيها بيدك
وأهديتها للعالم، ولي
وجهك يتسع
ببطء
بلا حدود
ليذوب
في عينين مغلقتين
بينما تستمرين في الحديث معي
حتى لو كنت تعلمين، إنك تعلمين
أنك لا تعرفين أي كلمة
عني
*
Sonia Caporossi
Edipo è un limite
Traduzione in tedesco Anna Maria Curci
ödipus ist eine grenze | ein formoser, ein bedingter | ein abgrund der form, die verurteilung der straftat | die unerfüllte bitte eines kindes das nicht weiß wen es liebhaben soll | ein in der größe begrenzter gartenzwerg | ödipus ist eine grenze, eine marginale schwelle | ein sprechverbot, eine triebhafte grenze | ödipus ist eine bremse, eine lenkradsperre, eine kotsperre in der analstufe| du kannst ihn nicht mehr trösten wenn er das böse erkennt | eremit ohne licht, er kann nicht laufen | eine gefälschte kindheit stürzt ihn in therapie | ödipus ist ein innerlich geplagter krieger | er verleugnet die gewohnheit nicht sich selbst zu strafen | er hat erinnerungen an die kindhet die das vorherige in schichten anordnen | ödipus ist ein meilenstein | ein stolperstein der geschichte, eine existentielle mautstelle | für diejenigen die die autobahngebühr bar bezahlen | ödipus ist eine grenze, ein krieger, ein übel | ein kleinerer kranker, ein behindertes tier das nicht mehr weiß wie man lieben soll | ödipus ist blind aber teiresias sieht sehr gut | er würde nie auf die zärtlichkeiten der kindheit verzichten | und der vatermord des laios ist lediglich eine vor-stufe
*
Karine Marcellle Arneodo
Ti voglio desnuda
Traduzione in giapponese Kaharu Inokuchi
裸のあなたが欲しい
幸せな者たちの天に吊るされた
狂った魂の無条件な愛人
焔(ほむら)の中で燃える 真摯な炭
あなたは自ら毒の息吹を絶った－死んだ
衰弱したある文彩の抱擁につづき
あなたの心臓発作の洋々たるカンタービレの中
堕ちて行く 高みや露の雫
*
Francesco Forlani
La ciudade comunista
Bologna
Que lu effeffe mica si lo pinzava que
La ville toute à part entère figurarse
Putivi l’être comme nu brazio longo
D’un coté et, de l’autre, n’artro brazio
En mesure d’abraziari la ciudad toda
Pé purticati et ‘nfratti cum tale geometrica
Mesura et parfum de Roza Spinoza qui
S’il pleuvait- con lo malo tiempo et vent
Ou fazìa tambien nu calor è pazz, les citadins
Boulougné comme la sauce, le raù ‘e maman
Pouvaient se promener sinz’infunnanza
Ni sudor que se sapi puis le parfum s’envole
C’est cela
Et alors que les deux tours du Sceccu
Spirent dans l’ombre de ces palaci veci
Et la grand place de force majeure esonde
De peuple to the power de la grassa tabla
Lo effeffe nun se capacitava de comme
Toda sta gente pouvait se strusciari et
Pinzari sine lassari n’ombra de chaos
‘ndu bailamme general.
Comme si la Panza putive pinzari sine
Pinzarsi pe force meilleure des autres.